ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4)

Πείτε μου, μου λέτε ότι το βράδυ έκλαιγε ο Σπαντιδάκης. Γιατί έκλαιγε;

Διότι έγινε το κίνημα χωρίς να το ξέρει, ότι είναι αρχηγός του στρατού, αισθάνθηκε ότι του ξέφυγαν τα πράγματα; Δεν ξέρω. Τα ίδια έκανε και ο Ιερώνυμος όταν ήρθε και με βρήκε στη Ρώμη, ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος ο οποίος ήταν και Ιερεύς στα ανάκτορα, εξομολογητής μου κλπ., πήγε και όρκισε την Χούντα και τον Ζωιτάκη Αντιβασιλέα την ώρα που ο Βασιλεύς των Ελλήνων ήταν εντός της επικρατείας, εντός της χώρας.

Η μεγαλύτερη προδοσία από αυτό τι άλλο είναι; Και ήρθε και με βρήκε στη Ρώμη μετά και έκλαιγε. Τον ρώτησα και εγώ, γιατί κλαις; Δεν τον περίμενα ποτέ από τον Αρχιεπίσκοπο να κάνει αυτή την ενέργεια.

Και περιγράφετε το βράδυ στο Πεντάγωνο μια κατάσταση πολύ βίαια δηλαδή.

Ναι, υπήρχε πολύ βία. Βία και αγριότητα. Αλλά σας επαναλαμβάνω, αυτή η βία και η αγριότητα δεν την είδα εγώ. Διότι όποτε έβγαινα εγώ ήταν όλοι εις στάση προσοχής κλπ. Αλλά τα ξέρω διότι μου τα είπαν και οι στρατηγοί εκεί πέρα.

Και ο Αρναούτης φυσικά.

Και ο Αρναούτης που τον είχαν πιάσει. Και μετά στο τέλος μάλιστα τον πήρα εγώ από εκεί διότι ήμουν σίγουρος ότι δεν θα τον ξανά έβλεπα ποτέ. Και δεν ήθελαν. Και λέω κύριοι, ο γραμματεύς μου θα μπει μαζί μου στο αυτοκίνητο και θα τον πάρω εγώ. Και τότε, φεύγοντας από το Πεντάγωνο μετά από 5 ώρες και επρόκειτο να γίνει η ορκωμοσία στα ανάκτορα Αθηνών, τώρα το προεδρικό μέγαρο δηλαδή, μου φαίνεται 6 το απόγευμα δεν θυμάμαι ακριβώς, και την ώρα που έφευγε εκείνη τη στιγμή έφθανε ο Κόλλιας κάτασπρος. Φαντάζομαι ότι θα ήμουν και εγώ κάτασπρος.

Τι συμβαίνει; Του λέω κύριε Κόλλια σας έχω διορίσει Πρωθυπουργό της Ελλάδος, δυστυχώς δεν έχω καιρό να σας κάνω μια ανάλυση, το μόνο που μπορώ να σας πω είναι ότι αν δεν δεχθείτε μπαίνουμε σε περιπέτεια μεγάλη. Αλλά τουλάχιστον με είδε και για αυτό δέχτηκε. Αν δεν με έβλεπε εκείνη τη στιγμή δεν θα δεχόταν. Τους το είχε πει, ότι αν δεν δω τον βασιλέα εγώ δεν δέχομαι. Και το άλλο που δεν έχω ξεχάσει και είναι γραμμένο και στο βιβλίο του, δεν ξέρω το έχετε διαβάσει το βιβλίο του;

Όχι.

Έχει δημοσιευθεί, τώρα ούτε και εγώ δεν ξέρω που είναι. Ήρθε μια μέρα και μου λέει, πρέπει να υπογράψετε συντακτική πράξη. Αυτό ήθελε ο Παπαδόπουλος να το κάνω εκείνη την ημέρα, το οποίο δεν δέχτηκα. Αλλά ο Κόλλιας όμως μου έφερε πραγματικά, να υπογράψετε συντακτική πράξη που καταργεί τα άρθρα του συντάγματος περί ελευθερίας κλπ.

Του λέω, κύριε Κόλλια με συγχωρείτε πάρα πολύ. Εγώ έβαλα το χέρι μου στο ευαγγέλιο και ενώπιον της Βουλής ορκίστηκα ομοίως στο όνομα της Αγίας και Ομοούσιας και Αδιαιρέτου Τριάδος να διαφυλάττω, τι είναι αυτά που μου λέτε; Εγώ δεν μπορώ να υπογράψω τέτοιο πράγμα και δεν πρόκειται να υπογράψω.

Μα, μεγαλειότατε αν δεν υπογράψετε συντακτική πράξη είμαστε παράνομοι. Του λέω περί αυτού πρόκειται, είσαστε παράνομοι. Καλά, καλά, τότε … δικαίου. Δεν ξέρω τι δίκαιο θα βρείτε λέω, αλλά εγώ δεν υπογράφω τέτοιο χαρτί.

Πείτε μου κάτι, σε όλη αυτή την περίοδο και πριν το πραξικόπημα και μετά, το Κυπριακό τι ρόλο παίζει;

Έπαιξε μεγάλο ρόλο το Κυπριακό και πριν και μετά και σήμερα. Δεν έχει αλλάξει τίποτα. Το μόνο ευτύχημα είναι ότι η Κύπρος είναι στην Ευρώπη σήμερα. Αλλά το πρόβλημα της Κύπρου υπάρχει πάντοτε πολύ δυνατό. Και όλες οι προσπάθειες που κάνουμε εμείς οι Έλληνες είναι να βρούμε λύση η οποία να είναι δίκαια και να είναι εφαρμόσιμη και να είναι αποδεκτή από τον Κυπριακό λαό. Αυτή ήταν η προσπάθεια και του πατέρα μου και εμού και όλων των πολιτικών ηγετών. Αλλά δεν είναι συνθήκες εύκολες. Και φοβάμαι ότι θα τραβήξει αυτό το πράγμα.

Γιατί υπάρχει αυτό το περίφημο ταξίδι του Παπανδρέου του Γεώργιου στην Ουάσιγκτον όπου ο Τζόνσον τον πιέζει να δεχτεί λύση, αυτά τα είχατε παρακολουθήσει εσείς;

Ναι, βέβαια. Διότι είχε έρθει και με επισκέφτηκε στο γραφείο και μου είπε ακριβώς το τι θα πει. Δεν ήθελε να δει τον Πρωθυπουργό της Τουρκίας, αλλά μου είπε το τι θα πει στον Τζόνσον και περιέγραφε μάλιστα με πολύ ωραίο τρόπο την άφιξή του εκεί πέρα με τα κόκκινα χαλιά, με τα κανόνια κλπ. Ξέρετε, τα έλεγε ωραία. Αλλά δεν δεχόταν τις πιέσεις του Τζόνσον ούτε και του Άτσεστον τότε κλπ.

Κοιτάξτε να δείτε, η Ελλάς έχει δυστυχώς χάσει πολλές ευκαιρίες. Κάθε φορά που χάνουμε μια ευκαιρία γίνεται ακόμα πιο δύσκολη η αντιμετώπιση του όλου προβλήματος. Εγώ βεβαίως τώρα τα βλέπω όπως και εσείς από μακριά, και εύχομαι όλοι όταν έχουμε ευκαιρία μιλάμε και κάνουμε για να βοηθήσουμε την Κύπρο και τα αδέλφια μας. Αλλά είναι πολύ δύσκολο πρόβλημα.

Στην περίοδο της κρίσης, τώρα το Νοέμβριο μιλάω του 1967 πλέον, λέτε ότι περιμένατε ότι θα γίνει η απόφαση…

Δύο φορές μου έτυχε να υπάρχει μεγάλη κρίση με την Κύπρο που παραλίγο να πάμε σε πόλεμο. Η πρώτη ήταν όταν έγιναν οι επιθέσεις της Μανσούρ, αν δεν με απατά η μνήμη μου Ιούλιο του 64. Και είχα αλλεπάλληλες συσκέψεις με τον Πρωθυπουργό και συναντήσεις. Και θυμάμαι μια στιγμή, ήταν περίπου 3 το απόγευμα, είχα πάει να ξεκουραστώ και με ειδοποιεί ο αρχηγός στο γραφείο μου, ο κ. Χοϊδάς ότι νομίζω θα έπρεπε να πάρετε τον Πρωθυπουργό στο τηλέφωνο. Του λέω τι συμβαίνει; Μου λέει βλέπω ότι πάμε για πόλεμο.

Πράγματι, πήρα τον Πρωθυπουργό του λέω έχουμε τίποτα εξελίξεις από το πρωί που ειδωθήκαμε; Μου λέει ναι, οι Τούρκοι στέλνουν όλα τα αεροπλάνα τους, βομβαρδίζουν την Κύπρο και εδώ έχω το μικρό υπουργικό Συμβούλιο είναι και οι αρχηγοί των ενόπλων δυνάμεων και μου συνιστούν να στείλουμε την ελληνική αεροπορία για να αναχαιτίσουμε τους Τούρκους.

Τον ρώτησα, του λέω επιτρέπεται να περάσω να ακούσω και εγώ το τι γίνεται; Μου λέει βεβαίως, ελάτε. Και πήγα μέσα και μου έκαναν μια ενημέρωση. Και μάλιστα τότε, ο Υφυπουργός ενόπλων δυνάμεων ο οποίος ήταν ο κ. Παπακωνσταντίνου είχε στείλει μου φαίνεται δυο αεροπλάνα να κάνουν μια επιδρομή πάνω από την Κύπρο και το έκανε χωρίς να ενημερώσει ούτε τον Υπουργό Εθνικής Αμύνης ούτε τον Πρωθυπουργό της Ελλάδας, ούτε την αφεντιά μου, ούτε κανέναν άλλο, μόνος του το έκανε. Και του λέω, κύριε Υφυπουργέ αυτή είναι κολοσσιαία ευθύνη που αναλάβατε να κάνετε μια τέτοια χειρονομία η οποία μπορεί να έχει δραματικά αποτελέσματα, χωρίς να πάρετε άδεια από τον Πρωθυπουργό.

Μετά ρώτησα τον αρχηγό της Αεροπορίας, του λέω κύριε Πρωθυπουργέ επιτρέπετε να κάνω μια ερώτηση; Μου λέει παρακαλώ. Του λέω, τι αεροπλάνα θα στείλετε εσείς για αναχαίτιση; Μου είπε τα F85G κλπ. Λέω εντάξει. Από πού θα απογειωθούν; Μου λέει από την Κρήτη και από τη Ρόδο. Και που θα προσγειωθούν; Ε, μου λέει, άλλα θα πέσουν στη θάλασσα, άλλα θα πάνε στο Λίβανο.

Του λέω κύριε Πρωθυπουργέ, βλέπετε ότι δεν είναι έτσι απλά τα πράγματα. Η αναχαίτιση των ελληνικών αεροπορικών δυνάμεων θα είναι περίπου 4-5 λεπτά. Η διαδρομή για να φτάσουν θα είναι τεράστια και η διαδρομή πίσω. Ενώ οι Τούρκοι έχουν αναχαίτιση περίπου 40 λεπτά και οι αποστάσεις είναι πολύ λιγότερες. Και τότε είπε ο Πρωθυπουργός, είναι ανάγκη να έρθει ο Βασιλεύς σε αυτή την αίθουσα για να μάθω την αλήθεια; Δεν εγκρίνω να πάει η αεροπορία και το σταμάτησε εκεί. Ήταν ένα μήνα πριν παντρευτώ. Και τότε ήρθε και ο Μακάριος και είναι η μόνη φορά που ο Μακάριος και εγώ διαφωνήσαμε.

Και μάλιστα θυμάμαι ότι ήρθε και είδε τον Πρωθυπουργό στο Καστρί και επρόκειτο εθιμοτυπικά να περάσει από τα ανάκτορα για ένα 20λεπτο και θα έφευγε για την Κύπρο. Άργησε πάρα πολύ. Πρέπει να άργησε περίπου 1,5 ώρα. Και με παίρνει ο Παπανδρέου στο τηλέφωνο και μου λέει με συγχωρείτε που σας καθυστερήσαμε αλλά είναι ανένδοτος, δεν μπορώ να τον πείσω σε τίποτα. Αρνείται τα πάντα, δεν δέχεται τίποτα.

Λέω, τη λύση που του προτείνατε; Μου λέει δεν την δέχεται. Πείστε τον εσείς. Λέω, τι είπατε; Μου λέει να τον πείσετε εσείς. Εγώ πως θα τον πείσω; Λέω, αφού εσείς δεν τον πείσατε εγώ θα τον πείσω; Μου λέει, κάντε ότι μπορείτε. Λοιπόν, να μην μακρυλογώ, πραγματικά ήρθε μέσα, είχαμε μια ένταση με τον Μακαριότατο. Του είπα, κοιτάξτε να δείτε δεν ξέρω τι θα σας λένε οι διάφορες κυβερνήσεις αλλά από εμένα θα ακούσετε την αλήθεια. Και δεν θα σας πω ποτέ στη ζωή μου ψέματα. Μακαριότατε, η Ελλάς δεν πρόκειται να πολεμήσει τους Τούρκους διότι εσείς αποφασίζετε να κάνετε ενέργειες οι οποίες θα δημιουργήσουν πρόβλημα για την Ελλάδα.

Εάν μας επιτεθούν οι Τούρκοι βεβαίως θα πολεμήσουμε όλοι. Τέλος πάντων, ήρθε και τον έπεισα να δεχθεί την πρόταση του Παπανδρέου. Όταν έφυγε και τα φτιάξαμε και γίναμε φίλοι πάλι, πήρα τον Πρωθυπουργό στο τηλέφωνο, του λέω αυτή ήταν η συζήτηση. Μου λέει πείστηκε; Λέω μου είπε ότι θα δεχθεί, τώρα αν πείστηκε ή όχι δεν ξέρω. Μου λέει να έρθω; Λέω βεβαίως. Να φέρω και τον Κωστόπουλο και τον Γαρουφαλιά; Λέω φέρτε όποιον θέλετε.

Λοιπόν, ήρθαν στο γραφείο μου. Τους είπα επί λέξει το τι έγινε και γυρίζει ο γέρος και μου λέει, και τώρα τι κάνουμε; Του λέω Πρόεδρε δεν ξέρω, εσείς μου ζητήσατε να τον πείσω. Είπε ότι δέχεται. Το τι θα κάνουμε τώρα δεν ξέρω, δική σας υπόθεση. Μου λέει έχετε καμιά ιδέα. Λέω, να στείλουμε κανένα μήνυμα στον Τζόνσον, στον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών και να του πούμε τι έγινε και να μας εγγυηθεί ότι θα δεχθεί τη δική σας λύση οπότε τελειώνει η υπόθεση;

Ένα λεπτό μου λέει, και πάει στο γραφείο μου και παίρνει μια κόλλα χαρτί που έχει το στέμμα επάνω και το Κ, και λέει, γράψτε μου: Κύριε Πρόεδρε… Κάνει όλο το κείμενο και από κάτω υπογράφει ο Κωνσταντίνος Β. Πώς το βλέπετε; Λέω αφού το γράψατε εσείς, εντάξει είναι.

Αλλά είναι πολλές οι περιπτώσεις. Η δεύτερη περίπτωση είναι αυτή που μου είπατε για το Νοέμβριο. Και πραγματικά βρήκα μια κατάσταση επάνω στο Πεντάγωνο τραγική. Ήταν όλη η στρατιωτική Κυβέρνηση, ήταν όλα τα επιτελεία επάνω. Λέω τι έχει γίνει; Και μου είπαν ότι οι ελληνοκυπριακές δυνάμεις έχουν μπει, η αστυνομία έχει μπει μέσα στα τούρκικα χωριά έχουν γίνει διάφορα έκτροπα κλπ.

Λέω, ποια είναι η εκτίμηση; Λέει πιστεύουμε ότι θα γίνει απόβαση αύριο το πρωί. Λέω νομίζω ότι η εκτίμηση είναι σωστή. Ποια είναι η ενέργεια που θα κάνετε; Μου λέει ετοιμότητα και αναμονή. Λέω, κοιτάξτε να δείτε, η δική μου αποστολή είναι να σας δώσω τη γνώμη μου εφόσον ερωτηθώ. Άπαξ ερωτηθώ και δώσω τη γνώμη μου είναι δική σας απόφαση το αν θα την δεχθείτε ή όχι. Λέω, γιατί δεν παίρνετε τον Μακαριότατο να του ζητήσετε να αποσυρθεί η αστυνομία από τα τούρκικα χωριά και να δώσετε εντολή στον Γρίβα να αποσυρθεί.

Το δέχτηκαν αυτό και τότε ειδοποιήσαμε τον Πρέσβη της Αμερικής και της Αγγλίας και οι δύο είπαν ότι αυτό θα αποφύγει τον πόλεμο. Και μετά από 2 μήνες εγώ προσπάθησα να ανατρέψω την δικτατορία, πήγα στη εξορία, πέθανε ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, ο μακαρίτης ο Αϊζενχάουερ, πήγα στην κηδεία του και βρήκα τον Ντεμιρέλ εκεί. Και εκεί ο Ντεμιρέλ, κάναμε μια συζήτηση, δεν τον ήξερα, μου λέει ξέρω πολλά για εσάς. Λέω ξέρω και εγώ πολλά για εσάς.

Και μου λέει ξέρετε ότι αυτή τη ημέρα είχα δώσει εντολή να γίνει η απόβαση και με ειδοποίησαν οι Άγγλοι και οι Αμερικάνοι ότι θα αποσυρθούν από τα τούρκικα χωριά η αστυνομία και τους είπα προχωρήστε με την απόφαση. Και τότε του είπαν οι Αμερικάνοι ότι ο Βασιλέας Κωνσταντίνος είπε ότι αυτό θα γίνει, οπότε το σταμάτησα. Ένα λεπτό του λέω, αυτά γιατί μου τα λες τώρα για να μου κάνεις κομπλιμέντο; Εάν εσύ και εγώ μπαίναμε σε μια πολεμική κατάσταση το μόνο που θα πετυχαίναμε, θα σκοτώναμε πολύ κόσμο, θα τελείωναν τα πυρομαχικά, θα τέλειωναν τα καύσιμα και θα γινόμασταν ρεζίλι.

Εγώ θα είχα ορισμένες επιτυχίες ή εμείς οι Έλληνες θα είχαμε επιτυχίες στο βορρά, εσύ θα έπαιρνες φαντάζομαι…, θα γινόμασταν ρεζίλι. Ναι, ναι, μου λέει έχετε δίκιο. Αυτά πρέπει με διαπραγματεύσεις να λύνονται.

Μου έχει διηγηθεί ο Πατακός ότι έλεγε, τον ρωτήσατε τι θα κάνει και είπε δώστε μου ένα τάγμα ή μια ταξιαρχία και θα πάω να καταλάβω.. Σας είχε πει κάτι τέτοιο;

Δεν το θυμάμαι.

Και του είπατε εσείς, λες βλακείες;

Τι;

Μου είπε ότι στην πρόταση αυτή που έκανε εσείς του είπατε λες βλακείες. Μην λες βλακείες ή κάτι τέτοιο. Την περίοδο της κρίσης.

Δεν αποκλείεται.

Αλλά δεν το θυμάστε;

Όχι. Μα είναι ανοησία δηλαδή να πάρει ένα τάγμα να πάει να κάνει τι;

Δώστε μου ένα τάγμα και θα καταλάβω την Κωνσταντινούπολη, αυτή ήταν η πρότασή του.

Ευτυχώς γελάτε κιόλας.

Κάτι τελευταίο. Το κίνημα γιατί απέτυχε; Δηλαδή της 13^ης Δεκεμβρίου. Όλοι λένε ότι ήταν πολύ κακά οργανωμένο. Ο κ. Ράλλης μου έχει πει ότι σας έδωσε κάποιες συμβουλές…

Τι συμβουλές;

Για το πώς πρέπει να οργανωθεί, δεν ξέρω τι.

Ο Γεώργος Ράλλης είχε ιδέα πώς να κάνει κίνημα; Αστεία πράγματα.

Μου είχε πει ότι είχατε βρεθεί παράνομα στο σπίτι του Γερουλάνου.

Ναι, επανειλημμένως τους έβλεπα. Η χούντα δεν τους άρεσε η ιδέα ότι θα έβλεπα… Κοιτάξτε να δείτε, όλοι έχουν μια ιδέα το πώς θα κάνουν ένα κίνημα. Ήξερε η πολιτική ηγεσία, ο Παπαληγούρας το ήξερε, ο Ράλλης το ήξερε, όλοι αυτοί, ότι θα προσπαθούσα να τους ανατρέψω, ναι βεβαίως. Αλλά δεν νομίζω να ήξεραν πώς να το κάνουν. Και απεδείχθη ότι αυτά που κάναμε δεν πέτυχαν. Λοιπόν, οι εισηγήσεις τους δεν ήταν και τόσο καλές.

Κοιτάξτε να δείτε, το πρόβλημα δεν ήταν εκεί. Το πρόβλημα είναι το εξής. Σε ποιον να εμπιστευθώ; Ήταν το μεγαλύτερο πρόβλημα που είχα εκείνη την εποχή, σε ποιον να εμπιστευθώ για να μπορέσουμε να κάνουμε την προσπάθεια ελευθερώσεως του ελληνικού λαού από αυτά τα δεσμά. Όπου πήγαινα ο μόνος τρόπος ήταν να κοιτάω τους αξιωματικούς στα μάτια.

Και κάνοντας ορισμένες ερωτήσεις θα μπορούσα να αισθανθώ εάν αυτοί ήταν άνθρωποι οι οποίοι ήταν από εκεί ή πραγματικά ήταν από εδώ. Πολύ δύσκολο, αλλά μπόρεσα και βρήκα ορισμένους ανθρώπους οι οποίοι πραγματικά στάθηκαν.

Και εδώ θα ήθελα να σας πω το εξής. Πάρα πολλοί αξιωματικοί που έλαβαν μέρος στις 13 Δεκεμβρίου, ήρθαν στο κάλεσμα του Βασιλιά να απελευθερώσουμε την Ελλάδα να πάμε σε δημοκρατία, να πάμε σε εκλογές. Και για αυτή την ενέργειά τους, ταλαιπωρήθηκαν, βασανίστηκαν, τους πατάξανε, χάσανε τις οικογένειές τους, χάσανε τα χρήματά τους, τα έχασαν όλα.

Σήμερα η πολιτεία καν δεν τους αναγνωρίζει. Και σας το λέω πραγματικά γιατί το θεωρώ ντροπή να γίνονται εκδηλώσεις στην Ελλάδα για την αντίσταση εναντίον της Χούντας και να παραγνωρίζονται αυτοί οι άνθρωποι. Όπου περνάνε και τα χρόνια, φεύγουν οι άνθρωποι, αλλά τουλάχιστον θα έλεγε κανείς ότι η πολιτική θα μπορούσε να τους καλέσει και να τους πει όπως κάνουν με τους άλλους.

Γιατί εδώ που τα λέμε τι σημασία έχει αν είσαι αξιωματικός ή αν είσαι αριστερός ή αν είσαι πολιτικός ή δεξιός κλπ. Εκείνη τη στιγμή όλοι οι Έλληνες, οι καλώς σκεπτόμενοι Έλληνες, έκαναν προσπάθεια να φύγει η χούντα από τη μέση. Ο ένας το έκανε έτσι ο άλλος το έκανε αλλιώς, αλλά είχαμε κοινό σκοπό. Και πρέπει σήμερα η πολιτεία η οποία είναι μια δημοκρατική χώρα και πολιτισμένη χώρα να αναγνωρίσει αυτούς τους ανθρώπους και να μην τους αφήνει στην άκρη.

Δεν είμαστε επαγγελματίες πως θα κάνουμε ένα κίνημα. Μόνο με την προσπάθεια, με τους ανθρώπους που έβλεπες και με τη συζήτηση. Εγώ πρέπει να σας πω ότι ήλπιζα να κάνω αυτή την ενέργεια πολύ αργότερα, διότι αισθανόμουν ότι δεν ήμασταν έτοιμοι ακόμα. Αλλά μου είπαν οι στρατηγοί οι οποίοι τελικά αυτοί είχαν το πρόσταγμα σε αυτό, ότι μεταξύ 12, 13 και 14 Δεκεμβρίου ήταν οι ενδεικνυόμενες ημερομηνίες και το εξήγησαν διότι τα στρατεύματα ακόμα ήταν οπλισμένα λόγω της εντάσεως με την Τουρκία.

Εφόσον μου είπαν αυτό έπρεπε να το δεχθώ, δεν μπορούσα να κάνω αλλιώς. Αλλά όπως ξέρετε, όλες αυτές οι ενέργειες πετυχαίνουν μόνο εάν γίνει μέσα στο πρώτο δίωρο αν θέλετε, αν τραβήξει δεν πετυχαίνει. Και έγιναν πολλά λάθη. Δεν νομίζω να θέλετε να σας κάνω μια ανάλυση όλης της 13^ης Δεκεμβρίου σήμερα, αλλά απλώς να σας πω ότι η τότε λεγόμενη Ελληνική Βασιλική Αεροπορία, Βασιλικό Ναυτικό στάθηκε καταπληκτικά σε όλη αυτή την ενέργεια.

Και πάρα πολλοί αξιωματικοί του ελληνικού στρατού στάθηκαν πάρα πολύ καλά. Αλλά δεν πέτυχε και το τελικό πρόσταγμα, την τελική ευθύνη την έχω εγώ δεν την έχει άλλος. Και φταίω εγώ γιατί δεν πέτυχε, αλλά έπρεπε να εργαστώ με αυτούς τους ανθρώπους που είχα εκείνη τη στιγμή.

Αλλά ξέρετε ότι σας παρακολουθούσαν εκείνο το διάστημα;

Μα, με παρακολουθούσαν συνέχεια. Εκείνο που πρέπει επίσης να επισημάνω σε αυτό είναι ότι θα σας έχουν πει ορισμένοι ότι ήξερε η χούντα ότι θα κάνουμε, ότι ήξεραν, αυτά είναι σαχλαμάρες. Δεν ήξεραν τίποτα. Ο Πατακός ήταν στην άλλη άκρη της Πελοποννήσου, τα χάσανε όλοι.

Μάλιστα εγώ είχα καλέσει τον Αμερικανό Πρέσβη, τον είχα δει σε μια συνεστίαση το βράδυ πριν. Η σύζυγός του η οποία ήταν μια πολύ συμπαθητική κυρία, κάτι θα του είπε. Διότι δεν της μίλαγα στο τραπέζι ενώ σε μερικές ώρες έφευγα. Εγώ σκεφτόμουν άλλα πράγματα. Και αυτός του έκανε εντύπωση ότι η γυναίκα του, του είπε αυτή τη κουβέντα και μου λέει αν θέλετε να περάσετε από την Πρεσβεία για να πιούμε ένα ποτό.

Φανταστείτε σοβαρότητα τώρα να πάω εγώ σε Πρεσβεία βράδυ για να πάρω ποτό. Λέω, ευχαριστώ πολύ δεν έχω καιρό για τέτοια πράγματα αλλά αν θέλετε να με δείτε ελάτε αύριο το πρωί αλλά θα έρθετε νωρίς γιατί έχω πολύ δουλειά. Τι ώρα θέλετε, δεν θυμάμαι, 7 η ώρα το πρωί του είπα. Δεν έχω καλέσει Πρέσβη 7 η ώρα το πρωί πριν.

Και όταν ήρθε επάνω του είπα ότι φεύγω, πάω στη βόρειο Ελλάδα γιατί θα κάνω προσπάθεια να διώξω τη χούντα να πάμε σε εκλογές. Λέω παρακαλώ ειδοποιείστε τον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών και του έδωσα μάλιστα και μια κασέτα. Διότι εγώ το διάγγελμα το είχα δώσει σε διάφορους σταθμούς και έλεγα ότι επειδή θα είναι δύσκολο οι ελληνικοί σταθμοί να το μεταδώσουν γιατί τα έχει η χούντα όλα, να το βάλουν οι Αμερικανοί. Δεν το έκανε. Με μια ανόητη δικαιολογία ότι δεν θα μπορούσε να ανακατευτεί. Τώρα, αστεία πράγματα. Την ώρα που του λέει ο νόμος, αρχηγός του κράτους. Αλλά μερικοί έπαιζαν έτσι ένα περίεργο παιχνίδι.

Ένα άλλο πράγμα που ήθελα να σας τονίσω είναι ότι μου ζήτησε ο Αμερικανός Πρέσβης να πάω σε επίσημο ταξίδι στην Αμερική. Του λέω κύριε Πρέσβη, πείτε στον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών ότι τον ευχαριστώ πάρα πολύ αλλά αυτό δεν γίνεται. Μου λέει γιατί. Μα πως θα πάω εγώ σε επίσημο ταξίδι στην Αμερική και να μιλήσω στο Κογκρέσο και στη Γερουσία την ώρα που έχω δικτατορία στην Ελλάδα; Αυτά δεν γίνονται.

Να έρθω στην Αμερική για να δω τον Πρόεδρο για εργασία πολύ ευχαρίστως. Και έτσι συμφωνήσαμε να το κάνουμε ταξίδι εργασίας και εάν, επανέρχομαι σε αυτό που σας είπε ο πρέσβης ο Αμερικανός, αυτά είχαν βάση δεν θα έλεγε ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών σε εμένα εκείνη τη στιγμή μα, αφού μας στείλατε ερώτηση; Εγώ μάλιστα του έκανα ερώτηση και τον ρώτησα, του λέω εσείς, η κυβέρνησή σας είχε ανακατευτεί σε αυτό το κίνημα; Και μου απάντησε βεβαίως όχι. Και μετά συζητήσαμε άλλα θέματα. Αλλά ποτέ δεν μου έκανε τέτοια συζήτηση.

Ο Τζόνσον δηλαδή τι ήταν; Του θέσατε το θέμα εκεί της δημοκρατίας; Στο ταξίδι του Σεπτεμβρίου με τον Τζόνσον του θέσατε το θέμα της δημοκρατίας;

Του είπα ότι θέλω να ανατρέψω τη χούντα να φέρω τις εκλογές, βεβαίως. Αλλά και αυτός με παρότρυνε σε αυτό. Και επειδή δεν μπορούσα να ξέρω τι διασυνδέσεις είχαν οι Αμερικανοί με την χούντα και ήταν ξεκάθαρο ότι είχαν στενές σχέσεις, δεν του απεκάλυψα πότε θα το κάνω. Του είπα απλώς ότι η πρόθεσής μου είναι να ανατρέψω τη χούντα και το μόνο που θέλω από την Αμερική είναι ηθική συμπαράσταση. Αυτό χρειάζομαι από εσάς. Και μετά του εξήγησα διάφορα πράγματα και κάναμε ολόκληρη συζήτηση. Μου λέει θα την έχετε.

Πάντως η Ελλάδα στη δεκαετία του 1960 ήταν σε μια φάση ανάπτυξης και οικονομικής αλλά και πολιτιστικής θα έλεγα, βγήκαν Χατζιδάκις, Θεοδωράκης, και χάθηκε μια ευκαιρία μεγάλη.

Χάθηκε μια τεράστια ευκαιρία. Αλλά πρέπει νομίζω ο ιστορικός του μέλλοντος που θα κάνει μια ανάλυση, εκείνο που είναι δύσκολο γιατί εμείς ζήσαμε αυτή την εποχή είναι να ξεχωρίσουμε το τι έγινε μεταξύ 1945 και 50 από το τι έγινε το 60. Όλα αυτά έχουν κάποια σχέση. Και εγώ είμαι η γενεά που γεννήθηκε όταν άρχισε ο πόλεμος, ήμασταν μωρά.

Ο πόλεμος ο εμφύλιος ήταν, τι ήμουν τότε 6-7 χρονών. Αλλά μεγάλωσα βλέποντας ότι υπήρχε αυτή η ένταση η οποία προήρχετο από αυτή τη συμπλοκή. Αυτό θεωρούσα ότι θα ήταν απαράδεκτο να ξαναγίνει στον τόπο μας για οποιοδήποτε λόγο. Και αυτό είναι δύσκολο για να το καταλάβουν ορισμένοι άνθρωποι οι οποίοι κάθονται και λένε ότι ο Κωνσταντίνος έπρεπε να κάνει τούτο και τούτο.

Ναι, αλλά εσύ κύριε δεν έχεις την ευθύνη την οποία εγώ είχα εκείνη τη στιγμή και έπρεπε να πάρω αποφάσεις βάσει μεγάλης πιέσεως. Και θα με κρίνει ο ιστορικός του μέλλοντος αλλά τουλάχιστον εγώ έχω τη συνείδησή μου καθαρή ότι έκανα το παν για να σώσω την Ελλάδα από αυτό το χάος. Και μην ξεχνάτε ότι τα δεινά τα υπέστην, έχασα την πατρίδα μου, έχασα το θρόνο μου, δεν είναι μικρό πράγμα αυτό. Και έβαλα και την οικογένειά μου σε κίνδυνο εκείνη την ημέρα, δεν είναι αστεία πράγματα αυτά.

Μην ξεχνάτε ότι όλη την περίοδο μετά την απελευθέρωση και την μεταπολίτευση μπορούσα να είχα γυρίσει στην Ελλάδα. Μετά το δημοψήφισμα μπορούσα να γυρίσω στην Ελλάδα. Αλλά σκέφτηκα ότι καλύτερα εγώ να υποφέρω και να είμαι στην εξορία, να συνεχίσω αυτό, παρά να αισθανθώ ότι η άφιξή μου μπορεί λόγω του δημοψηφίσματος να δημιουργήσει εντάσεις. Και για αυτό έμεινα έξω. Αλλά δεν δέχομαι αυτή τη θυσία που έκανα να την εκμεταλλεύονται σήμερα και να μου λένε όλες αυτές τις ανοησίες που ακούω τελευταία.

Όλα αυτά που σας τα λέω, σας τα λέω διότι είναι ανάγκη η γενιά που έρχεται να τα μάθει. Και να μάθει την πραγματικότητα, το τι έκανα. Τα λάθη που έκανα, τα καλά που έκανα. Και δεν έχω καμία διάθεση ούτε για υστεροφημίες κλπ. Αυτά έκανα και έγιναν. Και ελπίζω ότι ο τόπος θα προοδεύσει καλά. Υπάρχει μεγάλη αγωνία και το βλέπω κάθε μέρα στους νέους το τι είναι το μέλλον τους και με απασχολεί αυτό πάρα πολύ. Διότι κάποια στιγμή ήμασταν και εμείς έτσι.

Λοιπόν, είναι ένα πράγμα που απασχολεί όλη την πολιτική ηγεσία και δεν κατηγορώ κανέναν σε αυτό το θέμα διότι όλοι προσπαθούν να βρουν έναν τρόπο που οι νέοι άνθρωποι στην Ελλάδα να έχουν ένα καλό μέλλον.