ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΘΕΡΙΣΟΥ

Γράφει ένας από τους διαχειριστές του "Δημοκρατικού Εθνικού Ρεύματος".

Το κίνημα του Θερίσου. Η επίσημη ιστορία το κατατάσσει ως "Επανάσταση". "Επανάσταση" τοπικού χαρακτήρα, 600 φυγοδίκων, ενισχυόμενη από τους προξένους ξένων κρατών με σκοπό την εξυπηρέτηση ιδιοτελών συμφερόντων, πρώτα φορά ακούω.

Το κίνημα αυτό αποθεώνει τον Ελευθέριο Βενιζέλο, δικηγόρο, ενισχυτή το 1890 την τουρκική χωροφυλακή με όπλα και φυσίγγια, φυγόστρατο στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, αρχηγό του ανθενωτικού κόμματος και Σύμβουλο (Υπουργό) Δικαιοσύνης της ημιαυτόνομης Κρήτης. (Η Κρήτη μετά τον πόλεμο του 1897 υπήχθη σε καθεστώς ημιαυτονομίας. Ξεχωριστό σύνταγμα και νόμοι με Έλληνα ύπατο αρμοστή υπό την υψηλή όμως επικυριαρχία του Σουλτάνου).

Στο σχολείο πρέπει τα δύσμοιρα παιδιά μας να μάθουν ότι ο Ύπατος Αρμοστής Πρίγκιπας Γεώργιος ο Κρης ήταν στο πλευρό των Μεγάλων Δυνάμεων και έχει στάση ολιγωρίας απέναντι στο θέμα της Ένωσης και ο Βενιζέλος ήταν υπέρ της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα.

Ήδη από το 1899-1900 ο Ελληνοεβραίος Μπενύ Σελόν (Βενιζέλος) είχε ταχθεί υπέρ της αυτονομίας της Κρήτης κατά το βουλγαρικό πρότυπο με-φυσικά-τον ίδιο διοικητή της νήσου, θέση για την οποία καυτηριάστηκε από τους περισσότερους τότε πολιτικούς και τον αθηναϊκό τύπο. Όταν έμαθαν τις προθέσεις του οι πρόξενοι της Αγγλίας, Γαλλίας και Ιταλίας έσπευσαν προς βοήθειά του και... χρηματική του ενίσχυση.
- Γιατί όμως;

- Γιατί μία αυτόνομη Κρήτη ήταν πιο εύκολο να γίνει αποικία των κρατών. Κυρίως της Αγγλίας που την "ορεγόταν" κιόλας. Μία Κρήτη ενωμένη με την Ελλάδα ήταν αδύνατο να γίνει.

Οι επιδιώξεις των ξένων

Οι Βρετανοί επιδίωκαν μονιμοποίηση της αυτονομίας για να την υφαρπάξουν μελλοντικά στις αποικίες τους και ο κάιζερ Γουλιέλμος Β΄ ορεγόταν το νησί, σαν αντίβαρο για την Μάλτα και την Κύπρο.
Η Γαλλία επιθυμούσε την διαιώνιση της αυτονομίας για να μην μεγαλώσει άλλο η Ελλάδα, οπότε θα έπαυε να είναι του χεριού των δυνάμεων.
Μόνο ο τσάρος Νικόλαος Β΄ περιέβαλλε τον Πρίγκιπα Γεώργιο με ανυπόκριτη στοργή, γιατί του όφειλε την ζωή (απόπειρα σε κοινή κρουαζιέρα τους στην Ιαπωνία το 1891).

Η στάση του Πρίγκιπα Γεωργίου (του Κρητός)
Ο Πρίγκιπας Γεώργιος (ο Κρης), σύμφωνα με τον Πρίγκιπα Νικόλαο, κύριο σκοπό είχε "να ενσταλάξη εις τον νουν των Κρητών σεβασμόν προς την Αρχήν και, μεταβάλλων αυτούς εις νομιμόφρονας πολίτας, να επηρεάση υπέρ αυτών τας Προστάτιδας Δυνάμεις, ικανοποιών τοιουτοτρόπως τον εθνικόν πόθον των νησιωτών δια την ένωσιν μετά της Ελλάδος".
Έτσι, ο Αρμοστής στην προσπάθειά του να πείσει τους Μεγάλους να αποσύρουν και τις τελευταίες στρατιωτικές τους μονάδες, επισκέπτεται διαδοχικά τις πρωτεύουσές τους. Στο Παρίσι συνάντησε αμφιταλανεύσεις και δισταγμούς, στο Λονδίνο μακιαβελική σιωπή, στην Αγία Πετρούπολη υποκριτική ευμένεια και στην Ρώμη προκλητικά φιλοτουρκική γραμμή.
Την πρωτοβουλία του Πρίγκιπα δεν υποστηρίζει μόνο ο Βενιζέλος. Τα άλλα μέλη της κρητικής κυβερνήσεως τον στηλιτεύουν ως "επιδιώκοντα σύστασιν ηγεμονίας κατά το βουλγαρικόν πρότυπον" ενώ το σύνολο των εφημερίδων απαιτεί την παραίτησή του από τον υπουργικό θώκο. Ο Βενιζέλος διαμηνά στον Βασιλέα Γεώργιο Α΄ και στους πολιτικούς αρχηγούς στην Αθήνα τις αντιλήψεις του, αλλά απορρίπτονται από όλους. Θα κάνει κωλοτούμπα και θα πει πως για την εξωτερική πολιτική της Κρήτης, δεν ήταν υπεύθυνη η Ελλάδα, αλλά το νησί (= δηλαδή ο εαυτός του).
Ο πρίγκιπας Γεώργιος συνεχίζει τις προσπάθειές του για την ένωση, αλλά όλοι οι Μεγάλοι είναι φιλοφρονητικά αρνητικοί. Ο Βενιζέλος, τώρα, καταστρώνει σχέδια δράσης του σε συνεργασία με τους προξένους Γαλλίας, Αγγλίας και Ιταλίας: Αν δεν πειστεί ο Αρμοστής να υιοθετήσει το "πριγκιπάτο-αλά Βουλγαρία", θα προσφύγουν στις συκοφαντίες και τον βιασμό της αλήθειας. Ξεκινά την λασπολογική του επίθεση ενόσω ήταν ακόμη Υπουργός και απολύθηκε από τον Γεώργιο σύμφωνα με το άρθρο 65 του Κρητικού Συντάγματος.

Ο αγώνας του Βενιζέλου κατά του Πρίγκιπα - Ο ρόλος Αγγλίας-Γαλλίας-Ιταλίας
Στις εκλογές του 1901 δεν θα βάλει καν υποψηφιότητα. Το κόμμα του θα λάβει 10 έδρες στην κρητική βουλή από τις 74.

Φούμης-Βενιζέλος-Μάνος

Ο αγώνας του Βενιζέλου κατά του Πρίγκιπα διεξήχθη κατά τα πρώτα έτη δια του τύπου κυρίως. Αλλά τα αποτελέσματα ήταν πενιχρά και η εμπιστοσύνη της μεγάλης πλειοψηφίας των Κρητών προς τον πρίγκιπα υπήρξε ακλόνητη. Η αποτυχία ωδήγησε τον Βενιζέλο στην βία και επειδή η σημαία τής αυτονομίας είχε προκαλέσει την γενική αντίδραση του κρητικού λαού, αντικαταστάθηκε χωρίς κανένα ενδοιασμό με την σημαία της ενώσεως.
Ο Άγγλος απεσταλμένος Έζμι Χάουαρντ, οι πρόξενοι Γαλλίας και Ιταλίας και ο Βενιζέλος συνωμοτούν κατά του Πρίγκιπα. Ο Χάουαρντ θα φροντίσει να γκρεμίσει τον αρμοστή με "τρόπο μαλακό", επειδή ήταν "ο αγαπημένος ανεψιός του Βασιλιά Εδουάρδου Ζ΄ και της Βασίλισσας Αλεξάνδρας". Προς τον σκοπό αυτό συνεννοείται με τον Βενιζέλο και τον συμβουλεύει να υποκριθεί τον φιλοενωσίτη, για να αυξηθεί ο όγκος των οπαδών. Και παράλληλα να προετοιμαστεί για πραγματοποίηση ενόπλων λαϊκών συγκεντρώσεων.

Το κίνημα του Θερίσου

Όλα ξεκίνησαν στις 26 Φεβρουαρίου 1905, όταν η «Ηνωμένη Αντιπολίτευση» (= η ομάδα Βενιζέλου κατά του Πρίγκιπα με πρόφαση την ένωση) διεκήρυξε πως μόνη ορθή λύση ήταν η Ένωση.
Στις 10 Μαρτίου 1905 ξεσπά το κίνημα στο Θέρισο των Χανίων υπό την ηγεσία του Ελευθερίου Βενιζέλου μαζί με τους Κωνσταντίνο Μάνο και Κωνσταντίνο Φούμη, επικεφαλής της «Ηνωμένης Αντιπολίτευσης», με πρόφαση την ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Επί πληθυσμού 300.000 Κρητών, οι συμμετέχοντες στο κίνημα ήταν 600 ένοπλοι, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν φυγόδικοι, βαρυνόμενοι με μία ή περισσότερες καταδίκες για παραπτώματα του κοινού ποινικού δικαίου, ενώ μεταξύ τους συγκαταλέγονταν και Τουρκοκρητικοί. Αυτοανακηρύχθηκαν σε "Γενικήν Συνέλευσιν του Κρητικού Λαού" (!) και με ψήφισμά τους προς τους ξένους προξένους απαίτησαν να καταργηθεί το "καθεστώς της αρμοστείας" και δήθεν κήρυξαν την ένωση με το Βασίλειο της Ελλάδας. Τα όπλα τους ήταν ιταλικής προέλευσης!
Το Θέρισο επελέγη σκοπίμως διότι υπαγόταν στην ζώνη κατοχής των Ιταλών, φίλων του Βενιζέλου και ανέκαθεν αφ' ης υπάρχει Ιταλικό κράτος, εχθρών της Ελλάδος.
Ανήσυχος ο Βασιλεύς Γεώργιος Α΄ μηνά δια του πρωθυπουργού της Κρήτης Ιωάννη Σφακιανάκη στον Βενιζέλο να σταματήσει το κίνημά του και να αναζητήσει προσφορότερη μέθοδο άσκησης της πολιτικής του. Ο Μπενύ Σελόν αρνείται να υπακούσει.

Η αντίδραση του Ύπατου Αρμοστή
Ο Πρίγκιπας επεδίωξε να καταστείλει το κίνημα δι' ειρηνικών μέσων. Αλλά οι Μεγάλες Δυνάμεις, πλην τής Ρωσίας, ευνοούσαν την στασιαστική ενέργεια, εξ αιτίας της οποίας αναστατώθηκε ολόκληρη η Κρήτη και την επικρατούσα πρότερον γαλήνη και τάξη αντικατέστησε τώρα η αναρχία, συνοδευομένη από την διάπραξη αγρίων εγκλημάτων κατά των νομιμοφρόνων πολιτών και των οργάνων του κράτους.
Ο Ύπατος Αρμοστής δεν ήταν ανόητος να προσδοκά δυνάμεις ενίσχυσης από τις Δυνάμεις, όμως απαίτησε από τους επαναστάτες να παραδώσουν τα όπλα μέσα σε 36 ώρες, κήρυξε το στρατιωτικό νόμο και για να αυξήσει τις ένοπλες δυνάμεις συγκρότησε το σώμα των "Δημοφρουρών". Ο πρίγκηπας δεν διέθετε άλλες δυνάμεις εκτός από τις ελάχιστες της Κρητικής Χωροφυλακής (που έμεινε πιστή) και η οποία δεν αυξήθηκε από τους Δημοφρουρούς. Μεγαλύτερη στρατιωτική δράση ανέπτυξαν οι Ρώσοι, οι οποίοι κατέλαβαν ή βομβάρδισαν θέσεις επαναστατών.

Το τέλος του ξενοκίνητου κινήματος
Η στάση τερματίσθηκε με την χορήγηση αμνηστίας. Εν τω μεταξύ όμως οι δυνάμεις αποφάσισαν την συγκρότηση Επιτροπής μονίμου προς εφαρμογήν μεταρρυθμίσεων. Ο πρίγκιπας θεώρησε την απόφαση αυτήν ως κατάλυση της αυτονομίας της Κρήτης και ως έκφραση δυσπιστίας προς αυτόν και απεφάσισε να παραιτηθεί (Σεπτέμβριος 1906). Κατόπιν γενομένων διαπραγματεύσεων αποφασίσθηκε να ανατεθεί στον Βασιλέα των Ελλήνων Γεώργιο Α΄ ο διορισμός νέου αρμοστού.
Το κίνημα διήρκεσε μέχρι τα τέλη του Αυγούστου κι στις 15 Αυγούστου η τακτική συνέλευση της βουλής ψήφισε τις περισσότερες από τις μεταρρυθμίσεις που ζητούσε ο Βενιζέλος.
Παρ΄ όλες όμως τις έξωθεν ενθαρρύνσεις το κίνημα του Θερίσου, αποδοκιμαζόμενο από την μεγάλη πλειοψηφία των Κρητών, απέτυχε. Οι δε στασιαστές την 5 Οκτωβρίου 1905 δήλωσαν στους προξένους ότι ήταν διατεθειμένοι να καταθέσουν τα όπλα και ζήτησαν από τον τότε Έλληνα πρωθυπουργό Δημήτριο Ράλλη την αποστολή πλοίου για να καταφύγουν στην Ελλάδα.

Τα έγγραφα ξένων διπλωματών
Στην Ρωσική Κίτρινη Βίβλο περιέχονται και ορισμένα έγγραφα ξένων διπλωματών:
* Στις 11 Μαρτίου 1905 ο Γάλλος πρόξενος στα Χανιά ανέφερε στην κυβέρνησή του:
"Όπως προκύπτει από τις πληροφορίες μου οι ηγέτες των στασιστών δεν αδημονούν ιδιαίτερα για την "ένωση". Με βάση τα όσα γνωρίζω, το σύνθημα αυτό αποσκοπεί στο να επιβληθούν στους Κρητικούς. Ο Βενιζέλος και οι φίλοι του δεν είναι κατά βάθος ανυπόμονοι για την "ένωση" της Κρήτης με την Ελλάδα"
* Στις 13 Απριλίου 1905 ο πρέσβης της Γαλλίας στην ιταλική πρωτεύουσα Μπαρέρ, έγραφε μεταξύ άλλων, στο υπουργείο Εξωτερικών της χώρας του:
"Σύμφωνα με τις πληροφορίες και τα στοιχεία που αντλήσαμε, το Κίνημα του Θερίσου δεν αφορούσε στην "Ένωση". Είμαι βέβαιος ότι αυτό θα αποδειχθεί στο μέλλον και από άλλα στοιχεία".
Τα συμπεράσματα δικά σας...

Επίλογος
Το κίνημα στο Θέρισο είχε ως αποτελέσματα:
* Τροποποίηση του Συντάγματος της Κρητικής Πολιτείας.
* Περιορισμός των αρμοδιοτήτων του Πρίγκιπα.
* Την διασάλευση της τάξης και δολοφονίες νομιμοφρόνων πολιτών.
Τον Σεπτέμβριο του 1906, η Αγγλία πέτυχε να απομακρύνει τον Γεώργιο από την Κρήτη, καθώς το κύρος και οι συγγενικοί δεσμοί του πατέρα του μπορούσαν να ανατρέψουν τις επιδιώξεις της. Έτσι, η "περισπωμένη του Αιγαίου" (= Κρήτη) χάνει έναν άνθρωπο που θα μπορούσε να την βοηθήσει ώστε να αποκατασταθεί εθνικά.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, με αυτές τις αντεθνικές πράξεις, ξεκινούσε την πολιτική του καριέρα. Μία καριέρα με βάση όχι τις ανάγκες και την βούληση του λαού και τις μεταρρυθμίσεις, αλλά με βάση τις ξενοκρατικές υποδείξεις, τον εγωισμό και την φιλοδοξία... Δυστυχώς, υπήρξε επαγγελματίας κινηματίας. Κάθε φορά που έχανε την εξουσία, οργάνωνε κινήματα για να ανατρέψει την βούληση του λαού.
Το άρθρο αφιερώνεται σ΄ αυτούς που αγαπούν την ιστορία και θέλουν να μάθουν την αλήθεια.

Πηγές:

* Εθνικός Διχασμός. Αίτια-Ένοχοι-Συνέπειες, Κων/νου Μπαρμπή.

* Theatre of Life, Έζμι Χάουαρντ.

* Ιστορία των ξενικών επεμβάσεων (Β΄ Τόμος), Επαμεινώνδα Μαλαίνου.

* Τα πενήντα χρόνια της ζωής μου, Πρίγκιπα Νικολάου.

* Η κρητική διχαστική τραγωδία (Πρίγκ. Γεώργιος - Ελ. Βενιζέλος), Κων/νου Μπαρμπή.

* Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς.

* Ημερολόγιον, Θεοδώρου Αγγελόπουλου.
* Η Κρητική Πολιτεία από το 1899, Κων/νου Σβολόπουλου.

* The Cretan Drama. The Life and Memoirs of Prince George of Greece, Πρίγκιπα Γεωργίου (Κρητός).

* Πολιτική Ιστορία της Συγχρόνου Ελλάδος (Β΄ Τόμος), Σπυρίδωνος Μαρκεζίνη.

* Livre Jaune (= Κίτρινη Βίβλος).
* Εφημερίδα Σκριπ, φύλλο 18ης Μαρτίου 1905.
* Εφημερίδα Σκριπ, φύλλο 26ης Νοεμβρίου 1911.
* http://sfoulidis.landofheroes.org/venizelos_neos/therissos.htm.
* http://www.patris.gr/articles/129427#.UpHJtdCTvIU.