ΟΙ ΙΑΜΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΒΑΣΙΕΣ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

Γράφει ένας από τους διαχειριστές του "Δημοκρατικού Εθνικού Ρεύματος".

Η 31η Δεκεμβρίου, εκτός από τελευταία ημέρα του έτους, είναι η μέρα απόδοσης της Δεσποτικής εορτής των Χριστουγέννων. Επί 7 μέρες (από την 25η έως την 31η Δεκεμβρίου) οι Χριστιανοί βιώνουμε το γεγονός της σαρκώσεως του Θεού από την Παρθένο Μαρία. Ευφραινόμενοι πνευματικά, διευρύνοντας την αγάπη μας, κάνοντας την αυτοκριτική μας, αναλογιζόμενοι τις; δωρεές του Θεού, εκπληττόμενοι μπροστά στην χάρη και την αγάπη του Υψίστου για τον άνθρωπο. Βιώνουμε την απογραφή, βαδίζουμε τον δρόμο του Ιωσήφ του Μνήστορος και της Μαρίας προς την Βηθλεέμ, ακούμε τους Αγγέλους να υμνούν την ένσαρκη παρουσία του Χριστού, κατευθυνόμενοι από το άδυτο φως του υπερλάμπρου Αστέρος οδηγούμε τα βήματά μας στο σπήλαιο της Βηθλεέμ και με ανάξια χείλη οι αμαρτωλοί δοξολογούμε τον τεχθέντα δι΄ ημάς Θεό και του προσφέρουμε την αγάπη, την πίστη μας, την λατρεία μας. Παρακολουθούμε την φυγή στην Αίγυπτο και θλιβόμαστε που 14.000 νήπια σφάζονται από την μανία του παράφρονος Ηρώδη. Τέλος, χαιρόμαστε που ο Ιωσήφ και η Μαρία με το θείο βρέφος επιστρέφουν στην Γαλιλαία μετά τον θάνατο του εξουσιομανούς ηγεμόνα. Χαιρετισμός αυτών των 7 ημερών είναι το "Χριστός ετέχθη" με την απάντηση "Αληθώς ετέχθη", δηλαδή "Χριστός γεννήθηκε", "Αλήθεια γεννήθηκε". Στις ακολουθίες της Εκκλησίας (Εσπερινός-Όρθρος) αυτές τις 7 ημέρες ακούμε χριστουγεννιάτικους ύμνους και το Απολυτίκιο "Η Γέννησις Σου Χριστέ ο Θεός ημών..." 

Με αφορμή την απόδοση της εορτής των Χριστουγέννων θα μιλήσουμε και θα ερμηνεύσουμε Ύμνους της του Χριστού Γεννήσεως. Και αυτοί οι Ύμνοι είναι οι Καταβασίες του Ιαμβικού Κανόνος που ψάλλονται αυτές τις 7 ημέρες και γράφηκαν από τον Όσιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό:

- Καταβασίες (το πρώτο τροπάριο από την κάθε Ωδή)

* Ωδή α΄

Ἔσωσε λαόν, θαυματουργῶν Δεσπότης

Ὑγρὸν θαλάσσης, κῦμα χερσώσας πάλαι.

Ἑκὼν δὲ τεχθεὶς ἐκ Κόρης, τρίβον βατὴν

Πόλου τίθησιν ἡμῖν· ὃν κατ᾿ οὐσίαν

Ἶσόν τε Πατρί, καὶ βροτοῖ δοξάζομεν.

Ερμηνεία

Ο Δεσπότης Χριστός έσωσε τον Ισραηλιτικό λαό με θαυματουργικό τρόπο την παλαιά εποχή, άφού μετέβαλε σε ξηρά τα κυματώδη νερά της Ερυθράς Θαλάσσης, Τώρα δε, αφού γεννήθηκε με την θέλησί Του από Κόρη Παρθένο, άνοιξε ευκολοδιάβατο τον δρόμο από την γη στον ουρανό. Τούτον, πού είναι κατά την θεία Του φύσι ομοούσιος με τον Πατέρα και κατά την ανθρώπινη φύσι Του ομοούσιος με μας τους ανθρώπους, τον δοξάζομε. 

* Ωδή γ’

Νεῦσον πρὸς ὕμνους, οἰκετῶν Εὐεργέτα

Ἐχθροῦ ταπεινῶν, τὴν ἐπηρμένην ὀφρύν·

φέρων τε παντεπόπτα, τῆς ἁμαρτίας

Ὕπερθεν ἀκλόνητον, ἐστηριγμένους

Μάκαρ μελῳδούς, τῇ βάσει τῆς πίστεως.

Ερμηνεία

Ευεργέτα Χριστέ, δέξε τους ύμνους των δούλων Σου, ταπεινώνοντας το υπερυψωμένο φρύδι του εχθρού μας (δηλ. την υπερηφάνεια του Διαβόλου) και υψώνοντας, Παντεπόπτα, υπεράνω της αμαρτίας ακλόνητα στηριγμένους, Μακάριε, τους υμνωδούς στο θεμέλιο της πίστεως.

* Ωδή δ’

Γένους βροτείου, τὴν ἀνάπλασιν πάλαι

ᾌδων Προφήτης, Ἀββακοὺμ προμηνύει

Ἰδεῖν ἀφράστως, ἀξιωθεὶς τὸν τύπον·

Νέον βρέφος γάρ, ἐξ ὄρους τῆς Παρθένου

Ἐξῆλθε λαῶν, εἰς ἀνάπλασιν Λόγος.

Ερμηνεία

Ο προφήτης Αββακούμ ψάλλοντας την παλαιά εποχή προείπε και προφήτευσε την ανάπλασι (αναγέννηση τον γένους των θνητών ανθρώπων, επειδή αξιώθηκε να προΐδη κατά τρόπο άρρητο (ανέκφραστο) την προτύπωσι (την απεικόνισι, τον συμβολισμό) αυτής. Διότι (κατά πρόρρησι του Αββακούμ) ένα καινοφανές Βρέφος, δηλ. ο Λόγος και Υιός τον Θεού, εξήλθε από όρος (κατάσκιο και δασύ), δηλ. από την Παρθένο, για να αναπλάση (αναγέννηση) όλους τους λαούς.

* Ωδή ε’

Ἐκ νυκτὸς ἔργων, ἐσκοτισμένης πλάνης

Ἱλασμὸν ἡμῖν, Χριστὲ τοῖς ἐγρηγόρως

Νῦν σοι τελοῦσιν, ὕμνον ὡς εὐεργέτῃ

Ἔλθοις πορίζων, εὐχερῆ τε τὴν τρίβον·

Καθ᾿ ἣν ἀνατρέχοντες, εὕροιμεν κλέος.

Ερμηνεία

Ω Χριστέ, Εσύ είθε να έλθης σε μας, οι οποίοι (τον παλαιό καιρό προ της ενανθρωπήσεως Σου) ήμαστε σκοτισμένοι από τα έργα του σκότους και της πλάνης, τώρα δε (μετά την ένσαρκη παρουσία Σου) ψάλλομε ύμνους με αγρνπνία και εγρήγορσι του νού μας σε Σένα, ως σε ευεργέτη δικό μας, για να χαρίσης σε μας το έλεός Σου (συγχώρησι των αμαρτιών μας) και να κάνης ευκολοδιάβατο τον δρόμο του Ουρανού, τον οποίο διαβαίνοντας είθε να εύρωμεν δόξα ουράνια.

* Ωδή ς’

Ναίων Ἰωνᾶς ἐν μυχοῖς θαλαττίοις,

ἐλθεῖν ἐδεῖτο καὶ ζάλην ἀπαρκέσαι.

Νυγεὶς ἐγὼ δέ τῷ τυραννοῦντος βέλει,

Χριστὲ προσαυδῶ, τὸν κακῶν ἀναιρέτην,

Θᾶττον μολεῖν σε τῆς ἐμῆς ραθυμίας.

Ερμηνεία

Οταν ο Ιωνάς κατοικούσε μέσα στους μυχούς (στα βάθη) της θαλάσσης (ευρισκόμενος μέσα στην κοιλία του κήτους) παρακαλούσε να ανέλθη σε Σένα, Κύριε, και η ζάλη (η ψυχική τρικυμία) που συνείχε αυτόν να απομακρυνθή. Αλλά εγώ, αφού επληγώθηκα από το βέλος του τυράννου Διαβόλου, Χριστέ, Εσένα παρακαλώ, που είσαι ο εξολοθρευτής των κακών, να ελθης σε μένα ταχύτερα από την δική μου ραθυμία, αμέλεια, (για να με ελευθερώσης από τα δεινά που με συνέχουν).

* Ωδή ζ’

Τῷ παντάνακτος, ἐξεφαύλισαν πόθῳ

Ἄπλητα θυμαίνοντος, ἠγκιστρωμένοι

Παῖδες τυράννου, δύσθεον γλωσσαλγίαν·

Οἷς εἴκαθε πῦρ, ἄσπετον τῷ Δεσπότῃ

Λέγουσιν· Εἰς αἰῶνας, εὐλογητὸς εἶ.

Ερμηνεία

Οι τρεις Παίδες (Ανανίας, Αζαρίας και Μισαήλ) αγκιστρωμένοι (προσδεδεμένοι) στον πόθο (την αγάπη) τον παμβασιλέως Χρίστου, εξεφαύλισαν (κατεφρόνησαν) την κακόθεη, βλάσφημη διαταγή που προξενούσε φόβο του τυράννου Ναβουχοδονόσορα, ο οποίος ήταν υπερβολικά θυμωμένος. σε τουτους (τρεις Παίδες) υπεχώρησε το απερίγραπτο, ανείπωτο πυρ της καμίνου, οι όποιοι έψαλλαν στον Δεσπότη Χριστό: Στους αιώνες των αιώνων είσαι ευλογημένος.

* Ωδή η’

Μήτραν ἀφλέκτως, εἰκονίζουσι Κόρης

Οἱ τῆς παλαιᾶς, πυρπολούμενοι νέοι

Ὑπερφυῶς κύουσαν, ἐσφραγισμένην.

Ἄμφω δὲ δρῶσα, θαυματουργίᾳ μιᾷ

Λαοὺς πρὸς ὕμνον, ἐξανίστησι χάρις.

Ερμηνεία

Οι νέοι (τρεις Παίδες) οι αναφερόμενοι στην Παλαιά Διαθήκη, οι οποίοι επυρπολούντο (μέσα στην κάμινο του πυρός) χωρις να κατακαίωνται, απεικόνιζαν την μήτρα της Παρθένου, η οποία υπερφυσικώς συνέλαβε και εγέννησε και έμεινε πάλι σφραγισμένη και κλεισμένη. Η θεία Χάρις δε και τα δύο αυτά θαύματα αφού ενήργησε με μία θαυματουργική δύναμι, διεγείρει (ξεσηκώνει) τους πιστούς λαούς στο να υμνούν τον Θεό (που ενεργεί τέτοια τέρατα και θαὐματα).

* Ωδή θ’

Στέργειν μὲν ἡμᾶς, ὡς ἀκίνδυνον φόβῳ

Ῥᾷον σιωπῇ· τῷ πόθῳ δὲ Παρθένε

Ὕμνους ὑφαίνειν, συντόνως τεθηγμένους

Ἐργῶδες ἐστίν· ἀλλὰ καὶ Μήτηρ σθένος

Ὅση πέφυκεν, ἡ προαίρεσις δίδου.

Ερμηνεία

Ευκολότερο είναι εμείς (οι υμνωδοί) να αγαπάμε την σιωπή, επειδή δεν παρέχει κανένα κίνδυνο, ένεκα του φόβου (μήπως, όταν μιλήσωμε, κανένα αθέμιτο και ανόσιο έργο ποιήσωμε). Υπό του πόθου δε προς Εσένα κινούμενοι, Παρθένε, το να πλέκωμε ύμνους αρμονικά και πολύ καλά επεξεργασμένους, είναι πολύ δύσκολο και κοπιώδες- αλλά και Συ Μητέρα, όση είναι εκ φύσεως η ιδική μου προαίρεσις τόση δίδε σε μένα την ιδική Σου δύναμη.

Επίλογος

Εύχομαι ο εν σπηλαίω γεννηθείς Κύριος να χαριτώνει, να ελεεί, να ποιεί "εὐχερῆ τὴν τρίβον" του ουρανού και να μας απελευθερώνει από τα δεινά και τα βέλη του τυραννούντος διαβόλου με την προστασία της Υπεραγίας Θεοτόκου και τις πρεσβείες του νέφους των Αγίων μας. Αμήν.